Η ιστορία του Καραγκιόζη
Είχα λοιπόν κι εγώ την σκέψη και την ελπίδα, ψάχνοντας στο internet για την ιστορία του Καραγκιόζη να βγάλω κάποια άκρη σχετικά με την καταγωγή του. Έμαθα πολλά, αλλά σαφή εικόνα δεν έχω ακόμα. Προσωπική άποψη, βέβαια διατύπωσα. Στο κείμενο που ακολουθεί σας παραθέτω την ιστορία του, μέσα από διάφορες πηγές που βρήκα στο internet και φυσικά στις σελίδες γνωστών καραγκιοζοπαιχτών που σαφώς, αυτοί θα ήταν και οι κατεξοχήν αρμόδιοι για την διαλεύκανση του μυστηρίου της καταγωγής του Καραγκιόζη. Άλλωστε, όπως θα διαβάσετε, η τέχνη του θεάτρου σκιών, περνούσε από τον καραγκιοζοπαίχτη στον βοηθό του και ου το καθεξής.
Με αυτόν τον τρόπο αναβίωσε και ταξίδεψε μέσα στους αιώνες, και έφτασε σε εμάς στην μορφή που τον γνωρίσαμε και αγαπήσαμε.
Ελπίζω τα στοιχεία που ακολουθούν να βοηθήσουν κι εσάς να διατυπώσετε την προσωπική σας άποψη.
Δεν σας αποκαλύπτω αν τελικά ο Καραγκιόζης είναι Ελληνικός ή Τούρκικος. Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία άλλωστε.
Καλή ανάγνωση.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗ
Πόσες φορές δεν παίξαμε με την σκιά μας, που μια μεγαλώνει και μια μικραίνει! Πόσες φορές δεν την κυνηγήσαμε, δεν τρέξαμε να την ξεπεράσουμε, δεν κοντοσταθήκαμε να μην την πατήσουμε, δεν κρυφτήκαμε από το φως, για να σταματήσει να μας παρακολουθεί!... Ποιος τη γεννάει όμως την σκιά μας?
ΤΟ ΦΩΣ. Όταν έχουμε φως, έχουμε και σκιά. Το φως είναι η πηγή της δημιουργίας, την ύπαρξής μας. Πρώτα ο ήλιος και μετά η φωτιά. Σήμερα στο παιχνίδι με την σκιά, βοηθάνε και οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες. Τόσο παλιά είναι η ύπαρξη της σκιάς. Μαζί με την γέννηση του ήλιου.
Η σκιά, εξαρτάται πάντα από το φως, και την παρουσία μιας τρισδιάστατης ύπαρξης, έμψυχης ή άψυχης.
Πολλές θρησκείες, έδωσαν θρησκευτική σημασία στη σκιά. Το βασίλειο των σκιών, δεν είναι παρά ένα συνώνυμο, για το βασίλειο των νεκρών, ενώ ονομάζουν τους πεθαμένους «σκιές του παρελθόντος», και αναφέρονται στις σκιές των νεκρών που περιφέρονται κυρίως τη νύχτα, έξω ή μέσα σ’ ερειπωμένα σπίτια.
Το πέσιμο της σκιάς και η αλλαγή διαστάσεων, σύμφωνα με την θέση του ήλιου κρύβει μία μαγική διφορούμενη εικόνα. Σ’ ορισμένα κράτη της Αφρικής, το μεσημέρι θεωρείτε η πιο δαιμονική ώρα, μιας και ο ήλιος είναι κατακόρυφος, εξαφανίζοντας τέλεια τις σκιές.
Να γιατί το θέατρο σκιών, έχει τόσο παλιές ρίζες, που χάνονται στα βάθη των αιώνων και οι πηγές δημιουργίας του είναι τόσο σκοτεινές, όσο σκοτεινή είναι και η σκιά.
Οι διάφορες θεωρίες, τοποθετούν την αρχή του στην Ινδία την Ιάβα ή την Κίνα. Όμως όλες οι πληροφορίες δείχνουν ότι κατάγεται από την Ασία. Οι παλιότερες αποδείξεις εμπεριέχονται στα έπη της ΜΑΧΑΜΠΑΡΑΤΑ και της ΤΕΡΙΓΚΑΤΑ. Μα και τα θέματα των έργων του Θεάτρου Σκιών της Ιάβας, της Κεϋλάνης, της Καμπότζης και της Ταϊλάνδης, προέρχονται από την Μαχαραμπάτα και τη Ρουμαγιάνα. Η ανάπτυξη του Θεάτρου Σκιών στην Ινδία, είναι γύρω στα 200 π.χ.
Στην Κίνα εμφανίζεται γύρω στα 200 μ.Χ. από ένα μάγο που για να παρηγορήσει τον βασιλιά Βου – Τι που έχασε τη γυναίκα του, αναπαριστάνει τη σκιά της, πίσω από μία οθόνη. Το Κινέζικο Θέατρο Σκιών, φτάνει σε θαυμαστό βαθμό τελειότητας, και απαράμιλλη αισθητική ποιότητα, γιατί ενσωματώνει διαφορετικές Τέχνες όπως: η ζωγραφική, η χαρακτική, η μουσική, η μιμητική, δίνοντάς τους μία καινούργια έκφραση.
Καμιάς άλλης χώρας οι φιγούρες, δεν συγκρίνονται σε φινέτσα και λεπτοδουλειά μ’ αυτές της Κίνας. Δουλεμένες με κοφτερά μαχαίρια, πάνω σε δέρμα γαϊδάρου συνδυάζουν μαστοριά και φαντασία. Λεπτοκομμένες και χαραγμένες φιγούρες, έχουν ύψος γύρω στους 33 πόντους και είναι καμωμένες από 11 κομμάτια: το κεφάλι, το πάνω και κάτω μέρος του σώματος, δύο μπράτσα, δύο βραχίονες, δύο παλάμες και δύο πόδια.
Η οθόνη είναι φτιαγμένη από χαρτί βατόμουρου ή καθαρή άσπρη γάζα, τεζαρισμένη πάνω σε σκελετό μπαμπού, μήκους 8 μέτρων. Βρίσκεται ενάμισι μέτρο πάνω από το έδαφος, διακοσμημένη με μεταξωτά, που κρέμονται και από τις δύο πλευρές.
Στην παράσταση παίρνουν μέρος: ο παρουσιαστής, ο βοηθός, και τρεις μουσικοί, που χρησιμοποιούν διάφορα όργανα. Οι παλαιότερες φιγούρες, προβάλλονται απάνω στο πανί ακίνητες. Είχαν νύχια και ράμφος, όπως οι ψυχές των νεκρών που συμβόλιζαν.
Είχε Θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι παίχτες ήταν παπάδες, ο ΝΤΑΛΑΓΚ, όπως τους ονόμαζαν. Τα έργα και οι φιγούρες, παρμένες από την θρησκευτική τους λατρεία, ήτα θεότητες ή δράκοι.
Αργότερα έπαψε να είναι αποκλειστικά θρησκευτική τέχνη, και οι φιγούρες, πήραν ανθρώπινη μορφή και κίνηση. Οι παραστάσεις, διαρκούν μέχρι και τέσσερις ώρες.
Το θέατρο Σκιών της Κίνας, του Μπαλί και της Ιάβας, μπορεί να είναι από τα πιο γνωστά, με παγκόσμια απήχηση, όμως και άλλες χώρες της Άπω Ανατολής, έχουν αναπτύξει αυτή τη Λαϊκή Τέχνη, με ενδιαφέρουσες παραλλαγές, όπως η Καμπότζη και η Ταϊλάνδη.
Στο ταξίδι του από την Άπω Ανατολή προς τα Δυτικά, η Περσία είναι ο πρώτος φυσικός σταθμός. Στο Ιράν, τα έργα Σκιών είναι γνωστά μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.
Απ’ όλες τις Αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, μόνο η Αίγυπτος μας παρέχει τα πρώτα τεκμήρια για το Θέατρο Σκιών, παρ’ όλο που κάπου κάπου τ’ χνάρια του παρουσιάζονται στα μεγάλα Αραβικά αστικά κέντρα, όπως η Βαγδάτη και η Δαμασκός.
Μα και η Αλγερία, από διάφορες πηγές μαθαίνουμε ότι το Θέατρο σκιών, ήταν η αγαπημένη διασκέδαση των κατοίκων, όπου κάποιος ΚΑΡΑΓΚΟΥΣ παρουσιαζόταν σαν ένας φοβερός πατριώτης και εθνεργάτρης, που χτυπούσε με προσβλητικό τρόπο τους Γάλλους αποικιοκράτες.
Εκτός της Αλγερίας η Τυνησία και το Μαρόκο, έχουν να επιδείξουν ένα δικό τους θέατρο σκιών. Η μόνη απ’ όλες τις χώρες που κατέχει τα πρώτα γραπτά κείμενα, παιγμένα σε παραστάσεις Θεάτρου Σκιών, είναι η Αίγυπτος στις αρχές του 20ου αιώνα.
Το θέμα πολλών συζητήσεων και διαφωνιών, ανάμεσα στους ερευνητές, της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, είναι ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύει Δυτικά, φθάνει στην Μεσόγειο και καταλήγει στην Τουρκία και την Ελλάδα. Το πιο πιθανό είναι να ταξίδεψε μαζί με τους τσιγγάνους από την Ινδία.
Για το πώς ξέφυγε το Θρησκευτικό Θέατρο Σκιών από σοβαρό να γίνει κωμικό, ένας από τους γοητευτικούς θρύλους, λέει, πως ο Χατζηαβάτης είναι εργολάβος στην Προύσα και χτίζει το σεράι του Πασά.
Ο Καραγκιόζ, δουλεύει εκεί σαν αρχιμάστορας – μαραγκός, και λέει χιλιάδες ιστορίες στους εργάτες. Εκείνοι ακούν τον Καραγκιόζ μ’ ανοικτό το στόμα, με αποτέλεσμα το σεράι να αργει να τελειώσει.
Όταν ο Πασάς ανακαλύπτει το λόγο της αργοπορίας, διατάζει να θανατώσουν τον Καραγκιόζ. Αργότερα όμως ο Πάσας είχε τύψεις του έγκλημά του αυτό, κι έπεσε σε βαθιά μελαγχολία. Τότε ο Χατζηαβάτης, που είχε ακούσει πολλές ιστορίες απ’ τον Καραγκίοζ, κόβει ένα χαρτόνι, του δίνει την μορφή του Καραγκιόζ, και κάνοντας τη φωνή του, παίζει σ’ ένα άσπρο σεντόνι, τις αστείες ιστορίες του Καραγκιόζ. Αυτός και άλλοι πολλοί θρύλοι, δείχνουν την σύγχυση που υπάρχει για την είσοδο του Θεάματος στην Τουρκία, ή αλλιώς Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.
Στον Ελλαδικό χώρο εμφανίζεται στα 1841 στο Ναύπλιο, όπου στην εφημερίδα της εποχής, γίνεται λόγος για τον Καραγκιόζη. Ο πρώτος καραγκιοζοπαίχτης στην Ελλάδα, ήταν ο Μπαρμπα – Γιάννης Βράχαλης. Αμέσως ο Καραγκιόζης γίνεται δεκτός και αγαπητός στην ελεύθερη Ελλάδα, και όπου παίζεται παράστασή του γεμίζει από κόσμο.
Η απαλλαγή του Καραγκιόζη από τα Τουρκικά στοιχεία, θα γίνει με πολλή σοφία από τον Δημήτριο Σαρδούνη ή Μίμαρο στα 1890 στην Πάτρα.
Μεγάλος μάστορας ο μίμος ο Μίμαρος, «χτενίζει» από τα αισχρά λόγια και άσεμνες εκφράσεις και κινήσεις του Καραγκιόζη, και σιγά σιγά του δίνει τη φόρμα που βλέπουμε και σήμερα. Με τον καιρό, γίνεται πια Σατιρικό Θέατρο. Χρησιμοποιώντας την παλιά εξουσία (Πασά, Βεζυροπούλα, Βεζύρη, Βεληγκέκα), πρόσωπα που δεν υπήρξαν στο Τουρκικό Θέατρο Σκιών, σατιρίζει την καινούργια εξουσία.
Από τόπο σε τόπο, προσθέτονται νέοι τύποι, ανάλογα με τις ανάγκες της περιοχής, από τους οποίους οι πιο ισχυροί, παραμένουν μέχρι και σήμερα. Στην Αθήνα, πρωτοεμφανίζεται το 1852 σε συνοικία της Πλάκας.
Όπως στον Τούρκικο Καραγκιόζη, έτσι και στον ελληνικό, τα γυναικεία πρόσωπα είναι λιγοστά, διότι ο παίχτης που κάνει όλες τις φωνές είναι άντρας. Το ίδιο συμβαίνει και στο αρχαίο Ελληνικό Θέατρο, όπου οι ηθοποιοί ήταν άνδρες, που έκαναν και τους γυναικείους ρόλους.
Μεγάλη ομοιότητα του Καραγκιόζη υπάρχει και με τα πρόσωπα της Αρχαίας Αριστοφανικής Κωμωδίας. Ο Καραγκιόζης φαίνεται σαν ο απόγονος των δούλων των Αριστοφανικών κωμωδιών. Ακόμα λόγω των σταθερών τύπων, υπάρχει μεγάλη συγγένεια και με την Κωμέντια ντε λ’ άρτε. Ο ήρωας την Κωμέντια Πουλτσινέλα φαντάζει σαν ο πρώτος εξάδερφος του Καραγκιόζη.
Ανακεφαλαιώνοντας το μικρό σε έκταση αλλά μεγάλο σε διάρκεια αιώνων και απόσταση ηπείρων οδοιπορικό στην ιστορία του θεάτρου σκιών αξίζει να σημειώσουμε:
- Σκοτεινές και βαθιές είναι οι ρίζες του Θεάτρου Σκιών
- Οι μελετητές συγκρούονται ως προς την καταγωγή του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών
- Ο Καραγκιόζης μας και τα πρόσωπα που τον περιστοιχίζουν, είναι καθαρά Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο.
- Σήμερα στη Μεσόγειο μόνο στην Ελλάδα παίζεται Θέατρο Σκιών και μάλιστα σε τόσο μεγάλο ακροατήριο.
Και λίγα λόγια για τους Έλληνες παίχτες:
Ο καραγκιοζοπαίχτης είναι ένας μεγάλος δημιουργός. Μόνος του κατασκευάζει τις φιγούρες του, τις ζωγραφίζει και τις σκαλίζει από δέρμα μεγάλου ζώου.
Μόνος του φτιάχνει το σκηνικά. Μόνος του κάνει όλες τις φωνές και τα έργα που παίζει, δεν είναι γραμμένα σε κείμενο, αλλά στην μνήμη κάθε καραγκιοζοπαίχτη, από τον καιρό που ήτανε βοηθός. Δηλαδή από στόμα σε στόμα, από καραγκιοζοπαίχτη σε βοηθό, σαν το δημοτικό τραγούδι, ανήκει κι αυτό στον Παραδοσιακό λαϊκό λόγο.
Ο καραγκιοζοπαίχτης κάνει την σκηνοθεσία, την μουσική επιμέλεια, προετοιμάζει με την φαντασία του διάφορα εφέ. Επίσης εκείνος μόνος του κατασκευάζει τη σκηνή του, δίνοντας τη δική του αρχιτεκτονική. Δηλαδή ο καραγκιοζοπαίχτης πρέπει να είναι ένα πολύπλευρο ταλέντο.
Η πιο γόνιμη περίοδος που ανθεί του Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών, είναι από το 1915 μέχρι το 1950, όπου στην περίοδο αυτή, δημιουργούνται τα περισσότερα έργα, απ’ αυτά που παίζονται και σήμερα, και γεννιούνται οι μεγαλύτεροι καραγκιοζοπαίχτες. Κάθε γειτονιά έχει το δικό της μαντράκι που γεμίζει κάθε βράδυ από πλήθος κάθε ηλικίας.
Τη δυναμική πορεία του θεάματος την ανακόπτει η τεχνολογία της 7ης τέχνης, του κινηματογράφου και αργότερα της τηλεόρασης.
Σήμερα, το θέαμα, βρίσκεται και πάλι σε άνοδο χωρίς τα κλασσικά μαντράκια, με τον κισσό και το αγιόκλημα, χώρος που ξεκίνησαν οι μεγαλύτεροι καραγκιοζοπαίχτες.
Οι Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες, παλεύουν σήμερα για την δημιουργία Εθνικής Σχολής Θεάτρου Σκιών. Για να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί μία τόσο σπουδαία τέχνη, όσο αυτή του Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου Σκιών.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ
Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού ήρωα θεάτρου σκιών, του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό. Η ιστορία του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σεράι του πασά της Προύσας
Πήρε στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν μαραγκός, μα είχε και μυαλό πρωτομάστορα.
Ο πασάς είδε ότι αργούσε το σεράι αργούσε να τελειώσει κι φοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Ο Χατζηαβάτης φοβήθηκε και φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν.
Ο Πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολουθούσε να αστειεύεται. Έτσι ο πασάς τον θανάτωσε. Όλοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σεράι να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη.
Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε την άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης.
Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός Έλληνα από την Ύδρα, του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου στον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης λέγεται ότι ήρθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στη Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των Τούρκων. Έτσι ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, προέκταση στο ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.
Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου αιώνα και μας παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων. Πολλοί υποστήριζαν ότι ο Καραγκιόζης μας ήταν τούρκικο θέατρο, όμως, όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν μέσα στην τουρκική αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί τούρκο ή εβραίο ή αρμένη για δημιουργό του Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από την ζωή δύο Ελλήνων: του Χατζηαβάτη και του Μαυρομάτη. Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ’ όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική.
Ήταν , επομένως, λογικό οι ακόλουθοι τέσσερις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας να έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν Τούρκικο θέατρο σκιών. Παρουσίαζε την τούρκικη ζωή ο Καραγκιόζης επειδή μέσα στην Τουρκοκρατία διαμορφώθηκε και προς τους Τούρκους κυρίως απευθυνόταν. Ήταν ανάγκη, επομένως, να καλυφθεί με τούρκικο όνομα ο κεντρικός ήρωας, γιατί διαφορετικά ήταν αδύνατον να ελέγχει τα φαινόμενα και τους τύπους του τούρκικης κοινωνικής ζωής.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ
Σαν δρώμενο των μουσουλμανικών μοναχικών ταγμάτων, το θέατρο σκιών έστησε το τσαντίρι του στα μοναστήρια, στους τεκέδες, αλλά και στα εργαστήρια των βιοτεχνών του Παζαριού, το οποίο κατάργησε τους μεταπράτες, τους εμπόρους και καθιέρωσε να είναι ο παραγωγός ο ίδιος ανταλλάκτης των προϊόντων του ενώ συγχρόνως έγινε το επίκεντρο της πόλης σ’ όλη την Ανατολή.
Εδραίωσε μίαν ισότιμη σχέση και διαλεκτική ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και διαχώρισε όλες τις κοινωνικές ομάδες της οθωμανικής επικράτειας σε τρεις «τάξεις», ανάλογα με την θέση που έπαιρνε το κάθε άτομο στην παραγωγή: α) στην τάξη των «ανθρώπων του σπαθιού», όπου κατατάχθηκαν οι εμπειροπόλεμοι των φυλών του βουνού και της ερήμου, κτηνοτρόφοι και διαμετακομιστές, β) στη τάξη των «ανθρώπων του σφυριού και του δρεπανιού», όπου κατατάχθηκαν οι βιοτέχνες της πόλης και των κεφαλοχωρίων καθώς και οι καλλιεργητές του κάμπου, και γ) στην τάξη των «ανθρώπων της πένας», στην οποία κατατάχθηκαν τα μέλη της μουσουλμανικής και χριστιανικής ιεραρχίας, που αποτέλεσαν τη νομοθετική, δικαστική, διπλωματική και αργότερα διοικητική υπαλληλία και γραφειοκρατία.
Η κατάταξη έγινε στο πανί του Θεάτρου Σκιών. Ο Καραγκιόζης ο τσιγγάνος, έγινε σύμβολο των ανθρώπων του σφυριού, των βιοτεχνών του Παζαριού γενικά. Ο Χατζηαβάτης έγινε το σύμβολο των γραμματιζούμενων, των ανθρώπων της πένας κι ο Μουσταφάς ο Μπεκρής, σύμβολο των πολεμιστών που είναι συνέχεια μεθυσμένοι από την δύναμή τους.
Ο Καραγκιόζης δεν ήταν τουρκικός όπως γράφτηκε συχνά. Οι έννοιες «Ελλάδα» και «Τουρκία» δεν υπήρχαν τότε. Το Παζάρι ήταν και ελληνόφωνο και τουρκόφωνο κι ο Καραγκιόζης παιζόταν από την αρχή που εμφανίστηκε και στις δύο γλώσσες του Παζαριού: και στην ελληνική λαϊκή και στην τούρκικη λαϊκή γλώσσα
Καλλιεργούσε τη διαλογική συζήτηση. Δίδασκε στους θεατές το διάλογο, το παζάρεμα, τις έξυπνες ατάκες και το λογοπαίγνιο που επιτρέπει στον καθένα να είναι ετοιμόλογος. Αυτή η μορφή του Οθωμανικού Θεάτρου Σκιών που γεννήθηκε στην Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη, κυριάρχησε παντού, σε όλη την Ανατολή, στα Βαλκάνια και στη Βόρεια Αφρική. Και απ’ αυτήν θα προκύψουν αργότερα οι εθνικές μορφές του Θεάτρου Σκιών, στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στη Ρουμανία, στη Γεωργία, στο Ιράκ, στη Συρία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη, στην Τυνησία, στην Αλγερία αλλά και την Ευρώπη.
Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο Καραγκιόζης δεν ήταν άγνωστος στην Ελλάδα πριν από την απελευθέρωση. Μάλιστα λέγεται ότι, τον καιρό που ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό χρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της που κατέστρωναν εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι.
Παίζονταν, βέβαια, στην ελληνική γλώσσα αλλά αποτελούσε θέαμα ακατάλληλο, χυδαίο ενώ τα βασικά του στοιχεία ήταν τούρκικα. Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Πόλη. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που περιόδευαν στον ελληνικό χώρο ήταν και ο Μπάρμπα Γιάννης Μπράχαλης που, όπως αναφέραμε, θεωρείται και ο πρώτος που έφερε την τέχνη του Καραγκιόζη στην Ελλάδα (μεταξύ 1850 και 1860).
Μετά την απελευθέρωση ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη. Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ήπειρο, κορυφαίος δημιουργός ήταν ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέμα, γι’ αυτό και θεωρείται ο πρώτος «δάσκαλος» του Καραγκιόζη (1890).
Το έργο του συνέχισαν οι τρεις βοηθοί του και μαθητές του: Γιάννης Ρούλιας, Μέμος Χριστοδούλου και Θεόδωρος Θεοδωρέλλος.
Το 1924 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαιχτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές του Μίμαρου, του Ρούλια και του Μέμου.
Ιδρυτές του Σωματείου ήταν οι γνωστοί παλιοί καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, Σωτήρης Σπαθάρης και Αντώνης Παπούλιας ή Μόλλας.
Από τους γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες και μέλη του Σωματείου ήταν οι: Ανδρέας Αγιομαυρίτης, Γιάννης Μώρος, Μάρκος Ξανθάκης ή Ξάνθος, Κώστας Νταμαδάκης, Χρήστος Χαρίδημος, Παναγιώτης Μιχόπουλος, Γιάννης Παπούλιας, Σπύρος Κούζαρος, Βασίλης Αγαπητός, Βασίλαρος, Γιάννης Πρεβζιάνος, Λευτέρης Καλαρινόπουλος, Μήτσος Μανωλόπουλος και πολλοί άλλοι που εμπλούτισαν τον ελληνικό καραγκιόζη με έργα και φιγούρες. Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη ήκμασε πολύ σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η Γερμανική κατοχή κατόπιν προκάλεσε την πρώτη κρίση του θεατρικού αυτό είδους, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν χάθηκε χάρη στον αγώνα των δημιουργών του.
Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας ήρωα
Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διαφορετικούς παίχτες σε όλη την Ελλάδα και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωας της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ιστορία
Ο Καραγκιόζης είναι κεντρικός χαρακτήρας του παραδοσιακού ελληνικού και τουρκικού Θεάτρου Σκιών, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αποκαλείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του. Στα τούρκικα ονομάζεται Karagöz που σημαίνει μαυρομάτης.
Μετά από εισήγηση του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας στην UNESCO, το 2010 ο Καραγκιόζης (Karagöz) περιελήφθηκε στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Τουρκίας. Παλιότερα, προ της εμφάνισης του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, οι παραστάσεις του Καραγκιόζη και Χατζηαβάτη ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής τρόπος ψυχαγωγίας στην Τουρκία, αλλά και στην Ελλάδα, ενώ σήμερα επιβιώνει κυρίως σε μορφή παραστάσεων συνήθως για παιδιά. Παραστάσεις Καραγκιόζη γίνονται σήμερα και για ενήλικο κοινό.
Διαφορετικοί θρύλοι έχουν διαμορφωθεί σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη. Παραδοσιακά πιστεύεται ότι δημιουργός του ήταν ο Σεΐχ Κιουστερί, που καταγόταν από την Προύσα και πέθανε εκεί το 1366. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Χατζηαβάτης και ο Καραγκιόζης συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν, ο πρώτος ως επιστάτης και ο δεύτερος ως εργάτης. Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι υπόλοιποι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους και τους παρακολουθούσαν. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και ο Σεΐχ Κιουστερί δημιούργησε τις φιγούρες των δύο ηρώων με σκοπό να παρηγορήσει τον σουλτάνο. Σήμερα στην Προύσα υπάρχει ένα μνημείο (τάφος) του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.
Η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται το 1809 και την τοποθετεί στην περιοχή των Ιωαννίνων. Αφορά παράσταση στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας όμως παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλημένο από την ελληνική παράδοση. Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης, ως λαϊκός ήρωας, εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό Έλληνα, στο περιβάλλον της Τουρκοκρατίας.
Είναι καμπούρης και περιστοιχίζεται από την οικογένειά του, το φίλο του Χατζηαβάτη, το θείο του Μπάρμπα-Γιώργο και άλλους χαρακτήρες. Ζει σε παράγκα (Η παράγκα του Καραγκιόζη), είναι ξυπόλητος και μένει απέναντι από το σεράι (το παλάτι) του Βεζίρη.
Τα θέματα των έργων του Θεάτρου Σκιών είναι συνήθως σκωπτικά - σατιρικά, προκαλώντας γέλιο στους θεατές ενώ πολλές φορές αναφέρονται σε πραγματικά και σύγχρονα ζητήματα που ενδιαφέρουν τον κόσμο.
Παράσταση Καραγκιόζη αναφέρεται από τον διπλωμάτη Πουκεβίλ στο έργο του Voyage dans la Grèce που εκδόθηκε το 1820.
Οι χαρακτήρες
Σε κάθε έργο μπορεί να αναφέρονται και άλλοι βοηθητικοί χαρακτήρες, αλλά οι πιο συνηθισμένοι από αυτούς είναι:
Ο Χατζηαβάτης, δουλοπρεπής φίλος του Καραγκιόζη, συνήθως κάνει θελήματα του Πασά (πχ. τελάλης)
Το Κολλητήρι, ο Κοπρίτης και ο Μιρικόκος (ή Μπιριγκόγκος ή Πιτσικόκος), τα τρία παιδιά του Καραγκιόζη (ή και Κολλητήρια, όταν τα φωνάζει όλα μαζί). Ο Πιτσικόκος είναι το μικρότερο παιδί του Καραγκιόζη. Ο Κοπρίτης, το μεσαίο παιδί του Καραγκιόζη, είναι εύσωμος παρά την έλλειψη φαγητού. Ο Κολλητήρης είναι ο μεγαλύτερος γιος του Καραγκιόζη και η μικρογραφία του.
Η Αγλαΐα, η γυναίκα του Καραγκιόζη. Δεν εμφανίζεται στην σκηνή, αλλά η χαρακτηριστικά γκρινιάρα της φωνή ακούγεται μέσα από το σπίτι του Καραγκιόζη. Είναι πάντα υπομονετική με τα καμώματα του Καραγκιόζη και πάντα έγκυος.
Ο Μπάρμπα-Γιώργος, μεγαλόσωμος φουστανελοφόρος (με την ανάλογη προφορά) που φορά φουστανέλα, δυνατός και γενικά αγριάνθρωπος, συνήθως δέρνει το Βεληγκέκα για να προστατεύσει τον ανιψιό του, τον Καραγκιόζη
Ο Σταύρακας (Σταύρος), μάγκας, κουτσαβάκης
Ο Σιορ Διονύσιος ή Νιόνιος, Ζακυνθινός με Ιταλική παιδεία, ο οποίος φέρει έντονη επτανησιακή προφορά. Εμφανίζεται πάντοτε τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια. Είναι πάντοτε ενημερωμένος για τα δρώμενα, ευγενής και χαριτωμένος
Ο Μορφονιός, "μαμάκας", με τεράστια μύτη, ο οποίος πιστεύει ότι είναι ωραίος.
Ο Εβραίος, του οποίου το αληθινό όνομα είναι Σολομών ή Σολομός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης. Είναι ο έμπορος της πόλης, και πιο συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης. Είναι πλούσιος, τσιγκούνης, πονηρός, αλλά και δειλός.
Ο Βεληγκέκας, φύλακας στο σεράι, συνήθως χτυπάει τον Καραγκιόζη κάθε φορά που θέλει να μπει μέσα
Ο Βεζίρης
Η κόρη του Βεζίρη, αντικείμενο πόθου του Καραγκιόζη
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ΑΠΟ ΤΟ ΘΙΑΣΟ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Τη καταγωγή του θεάτρου σκιών διεκδικούν πολλές χώρες, ανάμεσά τους η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Κίνα και άλλες.
Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι τι θέατρο σκιών είναι ασιατικής προελεύσεως κι από εκεί μεταδόθηκε στη Ινδία και μετέπειτα στην Ευρώπη.
Τα πρώτα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για την ύπαρξη του είναι η αναφορά του με μια κινέζικη εγκυκλοπαίδεια του 1000 μ.Χ.. Πιστεύεται, πως η γέννησή του οφείλεται στο απλό γεγονός ότι οι Κινέζοι κάλυπταν τα παράθυρα τους με χαρτί. Το βράδυ καθώς το εσωτερικό του σπιτιού φωτιζόταν, οι σκιές των ενοίκων πρόσφεραν ένα ονειρικό θέαμα στους περαστικούς. Το Κινέζικο θέατρο σκιών είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και οι φιγούρες του είναι δείγματα μεγάλης τέχνης.
Ο κινέζικος θρύλος λέει, πως ο θάνατος της ευνοούμενης του Αυτοκράτορα Γιου Ντι τον 2ο αιώνα π.χ. προκάλεσε μεγάλη θλιψη σε όλη την αυλή και πως χάρη στην εφεύρεση του θεάτρου σκιών, ο αυτοκράτορας ξαναβρήκε την παρουσία της αγαπημένης του που είχε χαθεί.
Η τουρκική παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν χτίστης κι επειδή με τα αστεία του καθυστερούσε τους εργάτες στην κατασκευή του τζαμιού, τον σκότωσε ο σουλτάνος Οχράν (1326 – 1359). Ο Χατζηαβάτης, που ήταν ο εργολάβος του έργου, για να διασκεδάσει τον στεναχωρημένο σουλτάνο, έφτιαξε έναν χαρτονένιο Καραγκιόζη και τον ζωντάνεψε πίσω από ένα φωτισμένο πανί.
Τόσο ευχαριστήθηκε ο σουλτάνος που έδωσε άδεια στον Χατζηαβάτη να παίζει τις ιστορίες του Καραγκιόζη όπου ήθελε και έφτιαξε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα όπου τον ενταφίασε με μεγάλες τιμές.
Μια άλλη ακόμα παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν ταχυδρόμος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και ο Χατζηαβάτης ταχυδρόμος του σουλτάνου Αλαϊντίν.
Ο Τούρκος θεατρολόγος Μεντίν Αντ, τοποθετεί την πρώτη παράσταση Καραγκιόζη στη Αίγυπτο. Εκεί είδαν οι Τούρκοι για πρώτη φορά Καραγκιόζη, το 1517 και αποφάσισαν να τον εισάγουν και να τον εισάγουν και να τον βαφτίσουν συμπατριώτη τους. Με την τεράστια οικονομική του δύναμη ο σουλτάνος έφερε στην Κωνσταντινούπολη τους διασημότερους Αιγύπτιους καραγκιοζοπαίχτες. Στην ίδια πόλη έμενε και μια πανσπερμία λαών, θρησκειών και εθνοτήτων, από Έλληνες και Εβραίους μέχρι Αρμένηδες και Σλάβους. Στην αρχή είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και τα θέματά του ήταν ηθικοδιδακτικά.
Τον 16ο αιώνα είναι πλατιά διαδεδομένο στην Οθωμανική αυτοκρατορία κι αποτελεί τη μόνη θεατρική λύση αφού η μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει το θέατρο με ανθρώπους ή την απλή ανθρώπινη αναπαράσταση. Το κοινό του αποτελείται αποκλειστικά από άντρες εκτός από τις περιπτώσεις που η παράσταση γίνεται σε σπίτι όπου επιτρέπεται η παρακολούθηση και στις γυναίκες. Ο Τούρκικος Καραγκιόζης ήταν βωμολόχος. Πιστεύεται ότι διέθετε ένα τεράστιο φαλλό που οι Έλληνες αντικατέστησαν με το μακρύ χέρι για λόγους ευπρέπειας.
Υπάρχει ένας θρύλος σύμφωνα με τον οποίο ένας Έλληνας Υδραίος στην καταγωγή, ο Γ. Μαυρομάτης, έφτασε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο Σκιών του. Εγκαταστάθηκε στην Πόλη κι έδωσε το όνομα του (μεταφρασμένο στα τούρκικα) στον ήρωα του θεάτρου του. Πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη που έφερε τον καραγκιόζη στην Ελλάδα.
Ο Κ. Μπίρης στην μελέτη που δημοσίευσε στη Ν. Εστία το έτος 1952 σημειώνει πως το θέατρο σκιών στους Άραβες παρουσιάζεται ως μυστηριακό θέατρο που το περιεχόμενο του συμβόλιζε την δημιουργία του κόσμου.
Ως αρχαιότερα και πιο σημαντικά από τα μυστήρια θεωρούνται τα Ελευσίνια, στα οποία μάλιστα το κυριότερο της μυσταγωγικής τελετής ήταν «τα δεικνυόμενα δρώμενα και θεώμενα» με εντυπωσιακή εναλλαγή φωτός και σκότους. Είχαν μυστήρια στις θρησκείες τους και οι λαοί της Ανατολής. Η εμφάνιση όμως, η αναβίωση των μυστηριακών θρησκειών στις χώρες τους σχετίζεται με την εξάπλωση σε αυτούς του ελληνιστικού πολιτισμού κατά τους χρόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του.
Το μυστηρικαό θέατρο των σκιών στους Άραβες δεν μπορεί να είναι παρά το απομεινάρι της λατρείας των μυστηριακών θρησκειών που είχαν ακμάσει στην ανατολή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.
Και όχι μόνο πρέπει να αποδώσουμε την καταγωγή του στους Έλληνες αλλά μπορούμε να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η τεχνική του θεάτρου των σκιών ανάγεται στα Ελευσίνια μυστήρια αν προσέξουμε ότι τα χαρακτηριστικά της ταιριάζουν απόλυτα με τις λιγοστές πληροφορίες που έχουμε για την κυριότερη τελετουργία τους.
Αν προσέξουμε δηλαδή ότι υπάρχει σε αυτήν η εναλλαγή φωτός και σκότους και μπορεί ο μύστης αθέατος ο ίδιος πίσω από το πάνινο προπέτασμα που φωτίζεται από μέσα με μια σειρά από λυχνάρια, να εμφανίζει πάνω σε αυτά σκιές ανθρώπων, θεών και τεράτων και να κατευθύνει τα δεικνυόμενα, τα δρώμενα και τα λεγόμενα.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΙΑΣΟ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
1. ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ
Ο Καραγκιόζης, δε λεγόταν ούτε Καραγκιόζης ούτε θέατρο σκιών. Ξεκίνησε από την Κίνα, εδώ και 2000 χρόνια σαν σκιά. Όταν ενός αυτοκράτορα της Κίνας πέθανε η γυναίκα του, εκείνος έπαθε κατάθλιψη και ήταν έτοιμος να τρελαθεί γιατί την υπεραγαπούσε. Οι αυλικοί του σκέφτηκαν ένα τρόπο για να τον παρηγορήσουν και του είπαν ότι η γυναίκα του δεν είχε φύγει από το σπίτι και την έβλεπαν συχνά. Εάν καθίσεις το βράδυ δύο η ώρα περιφέρεται γύρω στο δωμάτιο. Έκαναν το εξής. Έφτιαξαν την μορφή της σε περγαμηνή, δέρμα, την ζωγράφισαν ίδια με χρώματα έβαλαν κομμάτια πανί άσπρο, σε διάφορα σημεία του σπιτιού καμουφλαρισμένα όμορφα και κατά τις δύο η ώρα άναβαν ένα φως λυχνάρι και παρουσίαζαν τη σκιά της επάνω στο πανί. Απ’ έξω φαινόταν σαν ζωντανή. Αυτό το έσβηναν αστραπιαία! Αμέσως άναβαν σε άλλο σημείο του σπιτιού και έτσι έβλεπε ο αυτοκράτορας τη γυναίκα του σε άλλο μέρος του σπιτιού. Έτσι είχε ηρεμήσει η ψυχή του και πίστευε ότι η γυναίκα του δεν είχε πεθάνει. Αυτό το είχε δει ένας κινέζος και δημιούργησε το θέατρο σκιών, χωρίς Καραγκιόζη, χωρίς Μπαρμπαγιώργο αυτά που έχουμε σήμερα.
Δεύτερη εκδοχή είναι ότι σε κάποιο κινέζικο σπίτι, είχαν στα παράθυρα βάλει ριζόχαρτο και από μέσα το βράδυ όπως έκαναν τις δουλειές τους οι γυναίκες στην κουζίνα, απ’ έξω φαίνονταν οι σκιές τους που κουνιόνταν. Και εδώ κάποιος το είχε δει και εμπνεύστηκε το θέατρο σκιών. Άλλη εκδοχή ήτανε ότι σε μία σκηνή ενός κινέζικου στρατοπέδου είχαν ανάψει φωτιά μέσα είχαν αρχίσει και χόρευαν μεθυσμένοι και οι σκιές τους φαίνονταν απέξω από τη σκηνή. Η τέταρτη εκδοχή, η σκιά έχει δημιουργηθεί από την Ελλάδα, από τα Ελευσίνια Μυστήρια στα αρχαία χρόνια, πέρασε στην Κίνα, και δημιουργήθηκε το θέατρο σκιών. Αυτό εξαπλώθηκε, πήγε στην Ιάβα, πήγε στην Ινδία, Περσία και έφτασε μέχρι και την Αίγυπτο. Όταν οι Τούρκοι, κατέλαβαν το Βυζάντιο, την Κων/πολη, μετά από λίγα χρόνια είχαν καταφέρει να καταλάβουν και την Αίγυπτο. Στην Αίγυπτο επαίζοταν ήδη θέατρο σκιών και εκεί οι Τούρκοι έμαθαν να το παίζουν από αυτούς.
2 .ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ
Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης υπήρξαν ζωντανά πρόσωπα. Ο Καραγκιόζης ήταν γελωτοποιός του μεγάλου Πασά της Κων/πολης. Ο Χατζηαβάτης ήτανε ταχυδρόμος και πήγαινε δρομολόγια Αίγυπτο και Κων/πολη. Ήταν πολύ καλός και αδελφικός φίλος με τον Καραγκιόζη.
Πως ο Καραγκιόζης από ζωντανός άνθρωπος έγινε σκιά και μπήκε στον μπερντέ του θεάτρου σκιών: Υπάρχουν δυο μύθοι. Ο πρώτος λέει ότι ο Καραγκιόζης δούλευε εργάτης στην ανέγερση ενός τζαμιού. Από τα πολλά αστεία που έλεγε γέλαγαν οι χτίστες και οι εργάτες και δεν δούλευαν με αποτέλεσμα να καθυστερεί το τζαμί. Τότε ο Πασάς διέταξε να σκοτώσουν τον Καραγκιόζη. Ο δεύτερος μύθος έλεγε ότι ο Καραγκιόζης ήταν γελωτοποιός του Πασά. Μια μέρα όπως καθότανε στο γραφείο, είπε ένα πολύ δυνατό αστείο και από τα πολλά γέλια του ο Πασάς κρατώντας με τα χέρια του την κοιλιά του έπεσε στο πάτωμα γελώντας. Τότε ο Καραγκιόζης έσκυψε προσπαθώντας να τον σηκώσει αλλά σύμπτωση το ίδιο λεπτό άνοιξε η πόρτα και έμπαινε ο υπασπιστής του Πασά. Ένας απερίσκεπτος μπουνταλάς νόμισε ότι ο Καραγκιόζης είχε σκοτώσει τον Πασά, και τραβάει την πιστόλα και σκοτώνει τον καραγκιόζη. Όταν ο Πασάς συνήλθε στεναχωρήθηκε τόσο πολύ που έπαθε κατάθλιψη. Είχε χάσει τον καλύτερό του φίλο. Ο Χατζηαβάτης είχε μπει φυλακή για κάποια ληστεία που του είχαν κάνει και δεν τον πίστεψαν οι Τούρκοι και είχε δικαστεί δέκα χρόνια φυλακή. Έμαθε για τον θάνατο του Καραγκιόζη και την κατάθλιψη του Πασά, ζήτησε να τον παρουσιάσουν στον Πασά και του ζήτησε να του χαρίσει την ποινή, και θα του έφερνε κάπως με έναν τρόπο να δει τον καραγκιόζη και να τον ακούσει. Τι έκανε. Πήρε ένα πανί, το τέζαρε και το κάρφωσε, έφτιαξε το περίγραμμα του Καραγκιόζη σε δέρμα ασπρόμαυρο, άναψε από μέσα από το πανί ένα λυχνάρι λαδιού, κάρφωσε τον καραγκιόζη σε ένα ξύλο κα άρχισε να λέει τα αστεία και τα ανέκδοτα που είχε μάθει από τα 20 χρόνια φιλίας με τον Καραγκιόζη. Αυτό το θέαμα το είδαν οι Τούρκοι σκιοπαίκτες, πήραν τον Καραγκιόζη και τον πρόσθεσαν στο θέατρο σκιών και από εκείνη τη στιγμή ονομάστηκε Θέατρο Σκιών Ο Καραγκιόζης! Η γέννηση του Καραγκιόζη έγινε το 1600.
3. Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟΥΡΚΟΣ Ή ΕΛΛΗΝΑΣ;
Οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι ήταν Τούρκος. Εμείς οι Έλληνες, ότι ήταν Έλληνας. Ποιος έχει δίκιο; Εμείς οι Έλληνες έχουμε ντοκουμέντα:
Α. Καραγκιόζης σημαίνει στα Τουρκικά Μαυρομμάτης. Μαυρομμάτης επώνυμο στην Τουρκία δεν υπάρχει. Αντίθετα στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί με αυτό το επώνυμο.
Β. Αν παραδεχτούμε ότι τον σκότωσαν στο Τζαμί γιατί απασχολούσε τους εργάτες, δεν θα ήταν τόσο εύκολο σε έναν Πασά να σκοτώσει έναν Τούρκο συμπολίτη του, ενώ τους Έλληνες τους σκοτώνανε για πλάκα!
Γ. Ο Καραγκιόζης ήταν Έλληνας από την Θράκη, πρόσφυγας στην Κων/πολη, και καθώς ήταν γελωτοποιός στον Πασά, τον φώναζαν: Μαυρομμάτη, έλα δω, φύγε! Γιατί δεν άρεσε στον Πασά να ακούγεται ένα Ελληνικό όνομα μέσα στο σαλόνι του! Γι’ αυτό του είχε αλλάξει το όνομα σε Καραγκιόζη, σαν παρατσούκλι. Την εποχή αυτοί είχαν συνήθεια οι Τούρκοι να αλλάζουν τα ονόματα των Ελλήνων!
Δ. Στην Θράκη, υπάρχουν πάρα πολλοί με το επώνυμο Καραγκιόζης και μάλιστα προ ετών είχανε βγάλει και βουλευτή Καραγκιόζη.
Στην Προύσα της Τουρκίας υπάρχει ο τάφος του Καραγκιόζη. Το 1950, πήγε ο καραγκιοζοπαίχτης Μόλλας και είδε τον τάφο του Καραγκιόζη, αλλά δεν ήταν ο τάφος του Καραγκιόζη αλλά κάποιος παλιός Τούρκος Καραγκιοζοπαίχτης. Έτσι οι Τούρκοι δημιούργησαν έναν νέο μεγάλο στην Προύσα και το χουν σαν μουσείο.
4. ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα επίσημα ήρθε το 1856, και πρωτοπαίχτηκε στην πάτρα στη συνοικία με το όνομα Ψηλά Αλώνια. Ήρθε ένας Έλληνας Κων/πολίτης καραγκιοζοπαίχτης, τον έλεγαν Μπράχαλη. Έπαιξε Καραγκιόζη έναν μήνα συνέχεια στο στυλ το τουρκικό με βωμολοχίες και αισχρά λόγια. Όταν έφυγε ο Μπράχαλης από την Πάτρα, ένας ψάλτης Πατρινός ονομαζόμενος Δημήτρης Σαρδούνης, είπε στους φίλους του ότι εγώ αυτό το θέαμα θα το παρουσιάσω. Σε ένα μήνα έφτιαξε σκηνή στο ίδιο μέρος και ανέβασε το έργο «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Θεριό». Αυτό το εμπνεύστηκε από τον Άγιο Γεώργιο που σκοτώνει τον Δράκο και για να μην παρουσιάσει Άγιο στην σκηνή, έβαλε τον Μέγα Αλέξανδρο. Είχε τόσο επιτυχία και έκανε τόσες πολλές φωνές που του δώσανε το παρατσούκλι Μίμαρος. Μετά τον Μίμαρο, άρχισαν οι βοηθοί του να κάνουν δικό τους θέατρο σκιών και να εξαπλώνονται σε όλη την Ελλάδα. Όπου και αν πήγαιναν όμως ο κόσμος δεν τους άρεσε ο Καραγκιόζης τους έβριζαν και πολλές φορές τους χάλαγαν και τη σκηνή. Όχι γιατί δεν άρεσε σαν θέαμα, αλλά επειδή οι Τούρκοι είχαν φύγει από την Ελλάδα το 1826.
Μέχρι το 1856 ήτανε κοντά τριάντα χρόνια που είχαν φύγει οι Τούρκοι από την Ελλάδα και ζούσαν οι αγωνιστές, οι βασανισμένοι, οι ταλαιπωρημένοι από τους Τούρκους και δεν ήθελαν να βλέπουν ούτε φωτογραφία του Τούρκου. Όταν έβλεπαν στη σκηνή να βγαίνει ένας Πασάς, χιμούσαν απάνω και τον έσκιζαν. Τότε ένας Καραγκιοζοπαίχτης από την Αμφιλοχία, τον έλεγαν Ρούλια, είδε έναν τσοπάνο δίμετρο με μουστάκια και βλάχο, τον ρωτάει πως σε λένε, «Γιώργο μι λεν, είμαι Ρουμελιώτης», κάθισε τον σκιτσάρισε και την επόμενη μέρα τον έφτιασε φιγούρα. Πήγε να παίξει στην Άρτα, έφτιαξε τη σκηνή στην πλατεία, αλλά ο κόσμος δεν πήγαινε να δει καραγκιόζη στο θεατράκι. Είχε δύο όργανα και τους λέει παίχτε ένα κλέφτικο τραγούδι και βγάνει τον Μπαρμπαγιώργο έναν φουστανελοφόρο τραγουδώντας. Άρχισε ο κόσμος να μαζεύεται. Αμέσως βγάνει τον Δερβέναγα τον Τούρκο με τραγούδι αμανέ, τον βουτάει ο Μπαρμπαγιώργος και του λέει γιατί μου κοψες το τραγούδι και τον αρχίζει στο ξύλο! Άρχισαν απόξω να φωνάζουνε δως του ξύλο και από τότε άρχισε να αγαπιέται ο Καραγκιόζης όπου και αν παιζόταν. Μετέπειτα, όταν έβγαλαν ηρωικά έργα οι καραγκιοζοπαίχτες όπως Κατσαντώνης, διάκος Κατσαντώνης, χριστιανικά έργα και μυθολογίες, αγαπήθηκε το θέατρο σκιών.